ମନ ଉପରେ ଏକ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଖେଳ: “ମାଞ୍ଚୁରିଆନ୍ କ୍ୟାଣ୍ଡିଡେଟ୍” ଏବଂ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ
ହାର୍ଭାର୍ଡ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, ତାଙ୍କର ତରଫରୁ, ୨୦୨୫ ମସିହା ଜୁନ୍ ୧୬ ତାରିଖରେ ଏକ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଲେଖା ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି, ଯାହାର ଶୀର୍ଷକ ହେଉଛି “Brainwashing? Like ‘The Manchurian Candidate’?” (ବ୍ରେନ୍ୱାସିଂ? “ମାଞ୍ଚୁରିଆନ୍ କ୍ୟାଣ୍ଡିଡେଟ୍” ଭଳି?)। ଏହି ଲେଖାଟି ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ଉପାଖ୍ୟାନକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ମଣିଷର ମନ ଉପରେ କିଭଳି ପ୍ରଭାବ ପକାଯାଇପାରେ, ତାହା ବୈଜ୍ଞାନିକ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛି। ଆସନ୍ତୁ, ଆମେ ଏହି ବିଷୟଟିକୁ ଶିଶୁ ଏବଂ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସହଜ ଭାବରେ ବୁଝାଇବା ଏବଂ ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରତି ସେମାନଙ୍କ ଆଗ୍ରହ ବୃଦ୍ଧି କରିବା।
“ମାଞ୍ଚୁରିଆନ୍ କ୍ୟାଣ୍ଡିଡେଟ୍” କ’ଣ?
“ମାଞ୍ଚୁରିଆନ୍ କ୍ୟାଣ୍ଡିଡେଟ୍” ହେଉଛି ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଯେଉଁଥିରେ ଏକ ଭୟଙ୍କର ଚିନ୍ତା ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି। ଏହି କାହାଣୀରେ, କିଛି ଲୋକଙ୍କ ମନକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଇଚ୍ଛା ଅନୁଯାୟୀ କାମ କରାଯାଏ। ଏହାକୁ “ବ୍ରେନ୍ୱାସିଂ” ବା ମନ ଧୋବା (Brainwashing) ବୋଲି କୁହାଯାଏ। କଳ୍ପନା କରନ୍ତୁ, କେହି ଜଣେ ଆପଣଙ୍କ ମନକୁ ଏଭଳି ବଦଳାଇ ଦେଲା ଯେ ଆପଣ ଆଉ ଆପଣଙ୍କ ନିଜର ରହିଲେ ନାହିଁ, ବରଂ ଅନ୍ୟ କାହାର କଥା ମାନିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଲେ। ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ, ଏହି ପ୍ରଭାବକୁ ଏକ ପ୍ରକାରର “ହିପ୍ନୋସିସ୍” (Hypnosis) ବା ମୋହନୀ ଉପରେ ଆଧାରିତ କରାଯାଇଛି।
ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିରେ ମନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ:
ହାର୍ଭାର୍ଡର ଲେଖାଟି ଏହି କାଳ୍ପନିକ କାହାଣୀକୁ ବାସ୍ତବ ଜଗତର ବିଜ୍ଞାନ ସହିତ ଯୋଡ଼ିଛି। ଆମର ମନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜଟିଳ ଏବଂ ଆମେ କ’ଣ ଭାବୁ, କ’ଣ କରୁ, ତାହା ଅନେକ କାରଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ।
-
ସ୍ମୃତି ଏବଂ ଶିଖିବା: ଆମେ ଯାହା ଶିଖୁ, ତାହା ଆମ ମସ୍ତିଷ୍କରେ ସ୍ମୃତି ଭାବରେ ସଞ୍ଚିତ ହୋଇଥାଏ। ପୁନରାବୃତ୍ତି, ଉତ୍ସାହ ଏବଂ ଆମର ଅନୁଭୂତି ଆମକୁ ଶିଖିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ। ଛାତ୍ରମାନେ ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ପାଠକୁ ବାରମ୍ବାର ପଢନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ତାହା ସେମାନଙ୍କ ମସ୍ତିଷ୍କରେ ଦୃଢ଼ ହୋଇଯାଏ।
-
ପ୍ରେରଣା ଏବଂ ବିଶ୍ୱାସ: ଆମର କାର୍ଯ୍ୟ କେବଳ ଶିଖିବା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ନାହିଁ, ବରଂ ଆମର ପ୍ରେରଣା (Motivation) ଏବଂ ବିଶ୍ୱାସ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ନିର୍ଭର କରେ। ଯଦି ଆମେ କୌଣସି କଥାରେ ବିଶ୍ୱାସ କରୁ, ତେବେ ଆମେ ସେହି ଅନୁଯାୟୀ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁ।
-
ପ୍ରଭାବ ପକାଇବାର ଉପାୟ: ଲୋକମାନଙ୍କ ମନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇବା ପାଇଁ ଅନେକ ଉପାୟ ରହିଛି। ଗଣମାଧ୍ୟମ, ବିଜ୍ଞାପନ, ଏବଂ ପ୍ରଚାର (Propaganda) ଏଭଳି କିଛି ଉପାୟ ଯାହା ମଣିଷର ବିଚାର ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇପାରେ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଯେତେବେଳେ ଆମେ କୌଣସି ଖେଳ କିମ୍ବା କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରତି ଆକର୍ଷିତ ହେଉ, ତାହା ମଧ୍ୟ ଏକ ପ୍ରକାରର ମନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ।
ବିଜ୍ଞାନ କିଭଳି ସାହାଯ୍ୟ କରେ:
ବିଜ୍ଞାନ ଆମକୁ ଏହି ସବୁ ପ୍ରଭାବକୁ ବୁଝିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ।
-
ମସ୍ତିଷ୍କର ଗଠନ: ମସ୍ତିଷ୍କ ବିଜ୍ଞାନ (Neuroscience) ଆମକୁ ମସ୍ତିଷ୍କ କିଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରେ, ସ୍ମୃତି କିଭଳି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ଏବଂ ଭାବନା କିଭଳି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ, ତାହା ବୁଝାଇଥାଏ।
-
ମନୋବିଜ୍ଞାନ: ମନୋବିଜ୍ଞାନ (Psychology) ଲୋକମାନଙ୍କ ବିଚାର, ଆଚରଣ, ଏବଂ ସେମାନେ କିଭଳି ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୁଅନ୍ତି ତାହା ଅଧ୍ୟୟନ କରେ।
-
ସମାଲୋଚନାତ୍ମକ ଚିନ୍ତନ (Critical Thinking): ବିଜ୍ଞାନ ଆମକୁ ସମାଲୋଚନାତ୍ମକ ଭାବରେ ଚିନ୍ତା କରିବା ଶିଖାଏ। ଯଦି କେହି ଆମକୁ କୌଣସି କଥା କହେ, ତେବେ ଆମେ ତାହା ସତ୍ୟ କି ନୁହେଁ, ତାହା ପ୍ରମାଣ ସହିତ ଯାଞ୍ଚ କରିବା ଉଚିତ। “ମାଞ୍ଚୁରିଆନ୍ କ୍ୟାଣ୍ଡିଡେଟ୍” ଭଳି କାହାଣୀରେ, ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନିଜର ବିଚାର ଉପରେ ସନ୍ଦେହ ହୁଏ, ତେବେ ସେହି ସନ୍ଦେହ ତାକୁ ସତ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଖୋଜିବା ପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିପାରେ।
ଶିଶୁ ଏବଂ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଶିକ୍ଷା:
ହାର୍ଭାର୍ଡର ଏହି ଲେଖାଟି ପିଲା ଏବଂ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରେ।
-
ବିଜ୍ଞାନକୁ ଜାଣନ୍ତୁ: ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକରେ ସୀମିତ ନୁହେଁ। ଏହା ଆମ ଚାରିପାଖର ଦୁନିଆକୁ, ଏପରିକି ଆମ ନିଜ ମନକୁ ବୁଝିବାରେ ମଧ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟ କରେ।
-
ବିଚାରଶୀଳ ହୁଅନ୍ତୁ: ଯାହା ବି ଶୁଣନ୍ତି, ଦେଖନ୍ତି କିମ୍ବା ପଢ଼ନ୍ତି, ତାହା ଉପରେ ବିଚାର କରନ୍ତୁ। ନିଜର ସ୍ୱାଧୀନ ଚିନ୍ତାଧାରା ବଜାୟ ରଖନ୍ତୁ।
-
କୌତୁହଳୀ ହୁଅନ୍ତୁ: କୌତୁହଳ (Curiosity) ହେଉଛି ବିଜ୍ଞାନର ମୂଳ। ଯେତେବେଳେ ଆପଣଙ୍କ ମନରେ କୌଣସି ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେ, ତାହାର ଉତ୍ତର ଖୋଜିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତୁ। ଏହି ଲେଖାଟି ମଧ୍ୟ ଏକ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇଛି, ଯାହା ଆମକୁ ମନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ବିଷୟରେ ଅଧିକ ଭାବିବାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରେ।
“ମାଞ୍ଚୁରିଆନ୍ କ୍ୟାଣ୍ଡିଡେଟ୍” ର କାଳ୍ପନିକ କାହାଣୀ ଆମକୁ ମନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବର ଭୟାବହତା ବିଷୟରେ ସଚେତନ କରିବା ସହିତ, ବିଜ୍ଞାନ କିଭଳି ଆମକୁ ଏଭଳି ପ୍ରଭାବରୁ ରକ୍ଷା କରିପାରେ ଏବଂ ଆମ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ରଖିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହା ମଧ୍ୟ ବୁଝାଇଥାଏ। ଛାତ୍ରମାନେ ଯଦି ଏହିଭଳି ଜଟିଳ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକୁ ସହଜ ଭାବରେ ବୁଝିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି, ତେବେ ସେମାନେ ନିଶ୍ଚୟ ବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହୀ ହେବେ।
Brainwashing? Like ‘The Manchurian Candidate’?
ଏଆଇ ସମ୍ବାଦ ଦେଇଛି।
Google Gemini ରୁ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପ୍ରଶ୍ନ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି:
2025-06-16 17:35 ରେ, Harvard University ‘Brainwashing? Like ‘The Manchurian Candidate’?’ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ଦୟାକରି ସମ୍ବନ୍ଧିତ ସୂଚନା ସହ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ଲେଖା ଲେଖନ୍ତୁ, ଯାହା ପିଲା ଏବଂ ଛାତ୍ରମାନେ ବୁଝିପାରିବେ ଏବଂ ଅଧିକ ପିଲାଙ୍କୁ ବିଜ୍ଞାନରେ ଆଗ୍ରହୀ କରିବ। ଦୟାକରି କେବଳ ଓଡ଼ିଆରେ ଲେଖା ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ।