ସ୍ଟାନଫୋର୍ଡ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଗବେଷକମାନେ କିପରି ନ୍ୟାୟ ଏବଂ ବିଶ୍ୱାସଯୋଗ୍ୟ AI ସିଷ୍ଟମ୍ ତିଆରି କରୁଛନ୍ତି: ପିଲା ଓ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ଆଲୋଚନା
୨୦୨୫ ଜୁଲାଇ ୨୯ ତାରିଖରେ, ସ୍ଟାନଫୋର୍ଡ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ “How Stanford researchers are designing fair and trustworthy AI systems” ନାମକ ଏକ ଲେଖା ପ୍ରକାଶ କରିଛି। ଏହି ଲେଖାଟି ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଷୟ ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରେ – କିପରି ଆମେ ଏଭଳି କୃତ୍ରିମ ବୁଦ୍ଧି (Artificial Intelligence – AI) ବା ଛୋଟ ଅକ୍ଷରରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ‘ଜାଣୁଆ ମେସିନ୍’ ତିଆରି କରିପାରିବା, ଯାହା ସମସ୍ତଙ୍କ ପ୍ରତି ନ୍ୟାୟ କରିବ ଏବଂ ଯାହାକୁ ଆମେ ବିଶ୍ୱାସ କରିପାରିବା।
AI କ’ଣ?
ପ୍ରଥମେ ଆମେ ବୁଝିବା AI କ’ଣ। ଛୋଟ ଭାଷାରେ କହିବାକୁ ଗଲେ, AI ହେଉଛି ମେସିନ୍କୁ ମଣିଷ ପରି ଭାବିବା, ଶିଖିବା ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଶକ୍ତି ଦେବା। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଯେତେବେଳେ ଆପଣ ଆପଣଙ୍କ ଫୋନରେ କିଛି ଖୋଜନ୍ତି, କିମ୍ବା କୌଣସି ଗେମ୍ ଖେଳନ୍ତି, ସେଥିରେ AI ରହିଥାଏ। AI ଆମକୁ ବହୁତ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, କିନ୍ତୁ ଯେକୌଣସି ନୂଆ ଜିନିଷ ପରି, ଏହାର କିଛି ସମସ୍ୟା ମଧ୍ୟ ରହିଛି।
ସମସ୍ୟା କ’ଣ?
ସ୍ଟାନଫୋର୍ଡର ଗବେଷକମାନେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ, AI କେବେ କେବେ ଭୁଲ୍ କରିପାରେ। ଏହାର କାରଣ ହେଉଛି, AI ଯେଉଁ ତଥ୍ୟ (data) ଉପରେ ଆଧାର କରି ଶିଖେ, ସେଥିରେ ପୂର୍ବରୁ ଥିବା ଅନ୍ୟାୟ କିମ୍ବା ପକ୍ଷପାତ (bias) ରହିଥାଇପାରେ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଯଦି କୌଣସି ଡାକ୍ତରଖାନାର AI ସିଷ୍ଟମ୍ କେବଳ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ଉପରେ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇଥିବା ଔଷଧର ତଥ୍ୟ ଉପରେ ଆଧାର କରି ଶିଖେ, ତେବେ ତାହା ମହିଳାଙ୍କ ପାଇଁ ସେତେଟା ଉପଯୁକ୍ତ ନହୋଇପାରେ। ଏହା ଏକ ନ୍ୟାୟପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥିତି ନୁହେଁ।
ସ୍ଟାନଫୋର୍ଡର ଗବେଷକମାନେ କ’ଣ କରୁଛନ୍ତି?
ସ୍ଟାନଫୋର୍ଡର ଗବେଷକମାନେ ଏହି ସମସ୍ୟାକୁ ସମାଧାନ କରିବା ପାଇଁ କାମ କରୁଛନ୍ତି। ସେମାନେ ଏଭଳି AI ତିଆରି କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛନ୍ତି, ଯାହା:
-
ନ୍ୟାୟପୂର୍ଣ୍ଣ (Fair): ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି AI ସମସ୍ତଙ୍କ ପ୍ରତି ସମାନ ବ୍ୟବହାର କରିବ, କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଗୋଷ୍ଠୀ ପ୍ରତି ପକ୍ଷପାତ କରିବ ନାହିଁ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଉଚ୍ଚ ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କ ଚୟନ କଲାବେଳେ, AI ସେମାନଙ୍କ ଲିଙ୍ଗ, ବର୍ଣ୍ଣ ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଭେଦଭାବ ବିନା ସେମାନଙ୍କ ଯୋଗ୍ୟତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେବ।
-
ବିଶ୍ୱାସଯୋଗ୍ୟ (Trustworthy): ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଆମେ AI ଉପରେ ଭରସା କରିପାରିବା। AI ଯାହା ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବ, ତାହା ସଠିକ୍ ଏବଂ ବୁଝିବା ସହଜ ହେବ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଯଦି କୌଣସି ଡାକ୍ତର AI ଉପକରଣ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି, ତେବେ ଡାକ୍ତର ଜାଣିବା ଉଚିତ୍ କାହିଁକି AI ସେହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଛି, ଯାହାଦ୍ୱାରା ସେ ତାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରିପାରିବେ।
-
ଦାୟିତ୍ୱବାନ୍ (Responsible): ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି AI ତିଆରି କରିବା ଏବଂ ବ୍ୟବହାର କରିବା ସମୟରେ ଆମେ ସାମାଜିକ ଦାୟିତ୍ୱକୁ ମନେ ରଖିବା। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, AI ଗୋଟିଏ ଦେଶର ନାଗରିକମାନଙ୍କ ତଥ୍ୟକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖିବା ଉଚିତ୍।
ଏହା କିପରି ସମ୍ଭବ?
ସ୍ଟାନଫୋର୍ଡର ଗବେଷକମାନେ ଏଥିପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ କାମ କରୁଛନ୍ତି:
- ପରିଷ୍କାର ତଥ୍ୟ (Clean Data): ସେମାନେ AI କୁ ଶିଖାଇବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ତଥ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକ ଯେପରି ପକ୍ଷପାତମୁକ୍ତ ଏବଂ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ନ୍ୟାୟପୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ, ତାହା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଉଛନ୍ତି।
- ଅଧିକ ବୁଝିବାଯୋଗ୍ୟ AI (More Explainable AI): AI କିପରି ଏକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଉଛି, ତାହାକୁ ମଣିଷମାନେ ଯେପରି ସହଜରେ ବୁଝିପାରିବେ, ସେଥିପାଇଁ ନୂଆ ଉପାୟ ଖୋଜୁଛନ୍ତି। ଏହାକୁ ‘Explainable AI’ ବା XAI କୁହାଯାଏ।
- ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କ ମତାମତ (Public Involvement): AI କେଉଁଭଳି ହେବା ଉଚିତ୍, ସେଥିପାଇଁ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ମତାମତ ମଧ୍ୟ ନେଉଛନ୍ତି। ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହି କାମରେ ଭାଗ ନେଇପାରନ୍ତି।
ତୁମେ କିପରି ସାହାଯ୍ୟ କରିପାରିବ?
ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଆମର ଭବିଷ୍ୟତ। ତୁମେମାନେ ମଧ୍ୟ AI କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯୋଗଦାନ କରିପାରିବ।
- ବିଜ୍ଞାନରେ ଆଗ୍ରହୀ ହୁଅ: ଗଣିତ, କମ୍ପ୍ୟୁଟର ସାଇନ୍ସ, ଏବଂ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର (logic) ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦିଅ।
- ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାର: କୌଣସି ଜିନିଷ କିପରି କାମ କରୁଛି, ତାହା ଜାଣିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର।
- ନ୍ୟାୟ ବିଷୟରେ ଭାବ: କୌଣସି କାମ କିମ୍ବା ନିଷ୍ପତ୍ତି ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ନ୍ୟାୟପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଉଛି କି ନାହିଁ, ତାହା ଚିନ୍ତା କର।
ସ୍ଟାନଫୋର୍ଡର ଗବେଷକମାନଙ୍କ କାମ ଆମକୁ ଏକ ଭଲ ଭବିଷ୍ୟତ ଆଡ଼କୁ ନେଇଯାଉଛି, ଯେଉଁଠାରେ AI ଆମ ଜୀବନକୁ ସହଜ କରିବା ସହ, ସମସ୍ତଙ୍କ ପ୍ରତି ନ୍ୟାୟ ଏବଂ ସୁରକ୍ଷା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବ। ତୁମେମାନେ ହେଉଛନ୍ତି ଆମର ଭବିଷ୍ୟତର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଏବଂ ଇଞ୍ଜିନିୟର, ତେଣୁ ଏହି ସୁନ୍ଦର କାମରେ ତୁମର ଭୂମିକା ବହୁତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ।
How Stanford researchers are designing fair and trustworthy AI systems
ଏଆଇ ସମ୍ବାଦ ଦେଇଛି।
Google Gemini ରୁ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପ୍ରଶ୍ନ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି:
2025-07-29 00:00 ରେ, Stanford University ‘How Stanford researchers are designing fair and trustworthy AI systems’ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ଦୟାକରି ସମ୍ବନ୍ଧିତ ସୂଚନା ସହ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ଲେଖା ଲେଖନ୍ତୁ, ଯାହା ପିଲା ଏବଂ ଛାତ୍ରମାନେ ବୁଝିପାରିବେ ଏବଂ ଅଧିକ ପିଲାଙ୍କୁ ବିଜ୍ଞାନରେ ଆଗ୍ରହୀ କରିବ। ଦୟାକରି କେବଳ ଓଡ଼ିଆରେ ଲେଖା ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ।