ମସ୍ତିଷ୍କର ଏକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ସତ୍ୟ: କୃତ୍ରିମ ସିନାପ୍ସର ଗବେଷଣା
ଷ୍ଟାନ୍ଫୋର୍ଡ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, ୨୦୨୫ ଅଗଷ୍ଟ ୧୫ ତାରିଖରେ “ମସ୍ତିଷ୍କର ଏକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ସତ୍ୟ” ନାମକ ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଲେଖା ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ଏହି ଲେଖାଟି ଆମର ମସ୍ତିଷ୍କ କିପରି କାମ କରେ ଏବଂ ଏହାକୁ ଅଧିକ ଭଲ ଭାବରେ ବୁଝିବା ପାଇଁ ଗବେଷକମାନେ କିପରି ପ୍ରୟାସ କରୁଛନ୍ତି, ତାହାକୁ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସହଜ ଭାଷାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛି। ବିଶେଷ ଭାବରେ, ଏହି ଲେଖାଟି କୃତ୍ରିମ ସିନାପ୍ସ (artificial synapses) ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରିଛି, ଯାହା ଆମ ମସ୍ତିଷ୍କର ଶିଖିବା ଏବଂ ମନେ ରଖିବାର ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଅନୁକରଣ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ।
ସିନାପ୍ସ କ’ଣ?
ଆମ ମସ୍ତିଷ୍କ ହେଉଛି ଅନେକ ମୌଳିକ ଉପାଦାନ ଦ୍ୱାରା ଗଠିତ, ଯାହାକୁ ‘ନ୍ୟୁରୋନ୍’ କୁହାଯାଏ। ଏହି ନ୍ୟୁରୋନ୍ ଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ସହିତ ସଂଯୋଗ ହୋଇ ତଥ୍ୟର ଆଦାନ-ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି। ଏହି ସଂଯୋଗ ସ୍ଥଳକୁ ‘ସିନାପ୍ସ’ କୁହାଯାଏ। ସିନାପ୍ସ ଗୁଡ଼ିକ ନ୍ୟୁରୋନ୍ ମଧ୍ୟରେ ସଙ୍କେତ ପଠାଇବାରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି। ଆମେ ଯେତେବେଳେ କିଛି ଶିଖୁ, ସେତେବେଳେ ଆମ ମସ୍ତିଷ୍କରେ ଥିବା ସିନାପ୍ସ ଗୁଡ଼ିକର ଶକ୍ତି ବଦଳିଯାଏ, ଯାହାକୁ ‘ସିନାପ୍ଟିକ ପ୍ଲାଷ୍ଟିସିଟି’ କୁହାଯାଏ। ଏହା ହିଁ ଆମକୁ ନୂଆ ଜ୍ଞାନ ଗ୍ରହଣ କରିବାରେ ଏବଂ ପୁରୁଣା ଜ୍ଞାନକୁ ମନେ ରଖିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ।
କୃତ୍ରିମ ସିନାପ୍ସର ମହତ୍ତ୍ୱ
ଷ୍ଟାନ୍ଫୋର୍ଡର ଗବେଷକମାନେ ଏଭଳି କୃତ୍ରିମ ସିନାପ୍ସ ତିଆରି କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଛନ୍ତି, ଯାହା ଆମ ମସ୍ତିଷ୍କର ସିନାପ୍ସ ଭଳି କାମ କରିପାରେ। ଏହି କୃତ୍ରିମ ସିନାପ୍ସ ଗୁଡ଼ିକ ଉନ୍ନତ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଏବଂ କୃତ୍ରିମ ବୁଦ୍ଧି (Artificial Intelligence – AI) ରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରିବ। ଏହାଦ୍ୱାରା କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଅଧିକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହେବ ଏବଂ ମଣିଷ ଭଳି ଶିଖିବା ଏବଂ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହେବ।
ଏହି ଗବେଷଣା କାହିଁକି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ?
- ଶିଖିବା ଏବଂ ସ୍ମୃତି: ଏହି କୃତ୍ରିମ ସିନାପ୍ସ ମସ୍ତିଷ୍କର ଶିଖିବା ଏବଂ ସ୍ମୃତିର ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଅନୁକରଣ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ। ଏହାଦ୍ୱାରା AI ଆହୁରି ଉନ୍ନତ ହେବ ଏବଂ ଆମେ ଯେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସହଜରେ ଶିଖାଇ ପାରିବା।
- ଶକ୍ତି ସଞ୍ଚୟ: ମସ୍ତିଷ୍କ ଅତି କମ୍ ଶକ୍ତି ବ୍ୟବହାର କରି ଜଟିଳ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରେ। ଏହି କୃତ୍ରିମ ସିନାପ୍ସ ମଧ୍ୟ ଅତି କମ୍ ଶକ୍ତିରେ କାମ କରିପାରିବ, ଯାହା ପରିବେଶ ପାଇଁ ଲାଭଦାୟକ।
- କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ବିକାଶ: ଏହି ଗବେଷଣା କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନରେ ଏକ ନୂଆ ଦିଗ ଖୋଲିବ। AI ଆହୁରି ବୁଦ୍ଧିମାନ ହେବ ଏବଂ ମଣିଷମାନଙ୍କ ସହିତ ମିଶି କାମ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହେବ।
ପିଲାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରେରଣା
ଏହି ଲେଖାଟି ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହୀ କରିବାରେ ସହାୟକ ହେବ। ଆମ ମସ୍ତିଷ୍କ ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ଯନ୍ତ୍ର, ଏବଂ ଏହାକୁ ଭଲ ଭାବରେ ବୁଝିବା ପାଇଁ ଅନେକ ରହସ୍ୟ ଅଛି। ଗବେଷକମାନେ ଏହି ରହସ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଉନ୍ମୋଚନ କରିବା ପାଇଁ ନିରନ୍ତର କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି। ଆପଣମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହି ରୋମାଞ୍ଚକର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯୋଗଦାନ କରିପାରନ୍ତି। ବିଜ୍ଞାନର ଅଧ୍ୟୟନ ଆପଣଙ୍କୁ ନୂଆ ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଅନୁସନ୍ଧାନର ଦ୍ୱାର ଖୋଲିଦେବ।
ଏହି ଷ୍ଟାନ୍ଫୋର୍ଡର ଲେଖାଟି ଆମକୁ ମସ୍ତିଷ୍କର ଶକ୍ତି ଏବଂ ଏହାକୁ ଅନୁକରଣ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ବିଷୟରେ ଅନେକ କିଛି ଶିଖାଇଛି। ଆଶା କରାଯାଏ, ଆହୁରି ଅନେକ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଗ୍ରହୀ ହେବେ ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତରେ ନୂଆ କିଛି କରି ଦେଖାଇବେ।
One surprising fact about the human brain
ଏଆଇ ସମ୍ବାଦ ଦେଇଛି।
Google Gemini ରୁ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପ୍ରଶ୍ନ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି:
2025-08-15 00:00 ରେ, Stanford University ‘One surprising fact about the human brain’ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ଦୟାକରି ସମ୍ବନ୍ଧିତ ସୂଚନା ସହ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ଲେଖା ଲେଖନ୍ତୁ, ଯାହା ପିଲା ଏବଂ ଛାତ୍ରମାନେ ବୁଝିପାରିବେ ଏବଂ ଅଧିକ ପିଲାଙ୍କୁ ବିଜ୍ଞାନରେ ଆଗ୍ରହୀ କରିବ। ଦୟାକରି କେବଳ ଓଡ଼ିଆରେ ଲେଖା ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ।