ପ୍ରୋଟିନ୍ ଭାଷା ମଡେଲର ରହସ୍ୟ ଉନ୍ମୋଚନ: ପିଲାଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଅଭିଯାନ!
ତୁମେ କେବେ ଭାବିଛ କି ଆମ ଶରୀର ଭିତରେ କଣ ଘଟୁଛି? ଆମେ ଯାହା ଖାଉଛୁ, ତାହା ଶକ୍ତିରେ କିପରି ପରିଣତ ହୁଏ? ଆମେ କିପରି ବଢ଼ୁ? ଏସବୁର ପଛରେ ରହିଛି କିଛି ଅଦ୍ଭୁତ ଅଣୁ, ଯାହାକୁ କୁହାଯାଏ ପ୍ରୋଟିନ୍ (Proteins)। ଏମାନେ ଆମ ଶରୀରର ଗଠନ ଓ କାମ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ।
ହଠାତ୍ ତୁମେ ଭାବିପାର, ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍ ଗୁଡ଼ିକ କିପରି କାମ କରନ୍ତି ତାହା ଜାଣିବା କେତେ କଷ୍ଟକର ହେବ? ପ୍ରୋଟିନ୍ ଗୁଡ଼ିକର ଏକ ବଡ଼ ପରିବାର ରହିଛି, ପ୍ରତ୍ୟେକର କାମ ଅଲଗା। କିଏ ଆମକୁ ରୋଗ ସହ ଲଢ଼ିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, କିଏ ଖାଦ୍ୟକୁ ହଜମ କରାଏ, ତ କିଏ ମାଂସପେଶୀ ତିଆରି କରେ। ଏମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ। ଏହି ସବୁ ପ୍ରୋଟିନ୍ ର କାମ ଓ ସେମାନଙ୍କ ଗଠନକୁ ବୁଝିବା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ବୈଜ୍ଞାନିକ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ବଡ଼ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ।
କିନ୍ତୁ ଏବେ ଏକ ନୂଆ ଆଶାର କିରଣ ଦେଖାଦେଇଛି!
ମାସାଚୁସେଟ୍ସ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍ ଅଫ୍ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି (MIT)ର କିଛି ଚତୁର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଏକ ନୂଆ ଉପାୟ ଖୋଜି ବାହାର କରିଛନ୍ତି। ସେମାନେ ଏକ ପ୍ରକାରର “କମ୍ପ୍ୟୁଟର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ” ବା “ମଡେଲ” ତିଆରି କରିଛନ୍ତି, ଯାହାକୁ କୁହାଯାଏ ପ୍ରୋଟିନ୍ ଭାଷା ମଡେଲ (Protein Language Models)।
ଏହା କଣ? ତୁମେ ଭାବୁଥିବ, ମଡେଲ ପୁଣି କଣ?
ଏହାକୁ ସହଜ ଭାବରେ ବୁଝିବା ପାଇଁ, ତୁମେ ଯେମିତି ଏକ ଭାଷା ଶିଖିବା ପାଇଁ ବହି ପଢ଼ିବା, ଶବ୍ଦ ଶିଖିବା, ବାକ୍ୟ ଗଢ଼ିବା ଆଦି କର, ସେହିପରି ଏହି କମ୍ପ୍ୟୁଟର ମଡେଲ ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ପ୍ରୋଟିନ୍ ଗୁଡ଼ିକର “ଭାଷା” ଶିଖନ୍ତି। ପ୍ରୋଟିନ୍ ଗୁଡ଼ିକ ଏମିନୋ ଏସିଡ୍ (Amino Acids) ନାମକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଖଣ୍ଡ ଦ୍ୱାରା ତିଆରି ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଏମିନୋ ଏସିଡ୍ ଗୁଡ଼ିକର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରମ ରହିଥାଏ, ଯାହାକି ପ୍ରୋଟିନ୍ ର କାମ ଓ ଆକୃତିକୁ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରେ।
ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍ ଭାଷା ମଡେଲ ଗୁଡ଼ିକ, ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ପ୍ରୋଟିନ୍ ର ଏମିନୋ ଏସିଡ୍ କ୍ରମକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରନ୍ତି। ସେମାନେ ଏକ ପ୍ରକାରର “ବ୍ୟାକରଣ” ଶିଖନ୍ତି, ଯାହାକି ଏହି ଏମିନୋ ଏସିଡ୍ ଗୁଡ଼ିକର ସଂଯୋଗକୁ ବୁଝିବାକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରେ। ସେମାନେ ଏହା ମଧ୍ୟ ଶିଖନ୍ତି କି କେଉଁ ଏମିନୋ ଏସିଡ୍ କ୍ରମ କିପରି କାମ କରୁଥିବା ପ୍ରୋଟିନ୍ ତିଆରି କରେ।
MITର ବୈଜ୍ଞାନିକ ମାନେ କଣ କଲେ?
MITର ଗବେଷକ ମାନେ ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍ ଭାଷା ମଡେଲ ଗୁଡ଼ିକର “ମୁଣ୍ଡ ଭିତରେ” ଝାଙ୍କି ଦେଖିଲେ। ତୁମେ ଯେମିତି ତୁମ ବନ୍ଧୁର ମନ କଥା ବୁଝିବା ପାଇଁ ତାକୁ ଧ୍ୟାନରେ ଶୁଣୁ, ସେହିପରି ଏମାନେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ମଡେଲ ଗୁଡ଼ିକ କିପରି ଭାବେ ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍ ଭାଷାକୁ ବୁଝୁଛନ୍ତି, ତାକୁ ବୁଝିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ।
ସେମାନେ କେତେକ ନୂଆ ଉପକରଣ ବ୍ୟବହାର କଲେ, ଯାହାକି ମଡେଲ ଗୁଡ଼ିକର ଭିତରେ ଥିବା “କାର୍ଯ୍ୟପ୍ରଣାଳୀ” କୁ ଦେଖାଇଦେଲା। ସେମାନେ ଦେଖିଲେ କିପରି ଏହି ମଡେଲ ଗୁଡ଼ିକ ଏମିନୋ ଏସିଡ୍ ଗୁଡ଼ିକର ସଂଯୋଗକୁ ସମ୍ପର୍କିତ କରୁଛି ଏବଂ କିପରି ଏହା ପ୍ରୋଟିନ୍ ର କାମକୁ ଅନୁମାନ କରୁଛି।
ଏହା କାହିଁକି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ?
ଏହି ଆବିଷ୍କାର ଅନେକ କାରଣ ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ:
- ରୋଗ ଚିକିତ୍ସା: ପ୍ରୋଟିନ୍ ଗୁଡ଼ିକ ଆମ ଶରୀରର ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ। ଯଦି କୌଣସି ପ୍ରୋଟିନ୍ ଠିକ ଭାବେ କାମ ନକରେ, ତେବେ ରୋଗ ହୋଇପାରେ। ଏହି ମଡେଲ ଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟବହାର କରି ଆମେ ନୂଆ ନୂଆ ଔଷଧ ତିଆରି କରିପାରିବା, ଯାହାକି ରୋଗକୁ ଭଲ କରିବ।
- ନୂଆ ଔଷଧ ତିଆରି: ବୈଜ୍ଞାନିକ ମାନେ ଏହି ମଡେଲ ଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ନୂଆ ପ୍ରୋଟିନ୍ ତିଆରି କରିପାରିବେ, ଯାହାକି ଔଷଧ ଭାବେ କାମ କରିପାରିବ।
- ବିଜ୍ଞାନର ବୁଝିବା: ଆମେ କିପରି ଜୀବିତ ଅଛୁ, ତାହା ବୁଝିବା ପାଇଁ ପ୍ରୋଟିନ୍ ଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଜାଣିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ। ଏହି ଗବେଷଣା ଆମକୁ ଜୀବ ବିଜ୍ଞାନ (Biology) ର ଗୁପ୍ତ ରହସ୍ୟ ଉନ୍ମୋଚନ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବ।
- କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନର ଉନ୍ନତି: ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍ ଭାଷା ମଡେଲ ଗୁଡ଼ିକ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନକୁ ମଧ୍ୟ ଆଗକୁ ନେବ। ଏହା ସିଫ୍ଟକାର୍ଯ୍ୟ (Artificial Intelligence) କୁ ଅଧିକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କରିବ।
ତୁମ ପାଇଁ ଏହାର ଅର୍ଥ କଣ?
ପିଲାମାନେ, ତୁମେ ମଧ୍ୟ ବୈଜ୍ଞାନିକ ହୋଇପାର। ତୁମେ ମଧ୍ୟ ନୂଆ ନୂଆ ଜିନିଷ ଖୋଜି ପାର। ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍ ଭାଷା ମଡେଲ ଗୁଡ଼ିକ ତୁମକୁ ବିଜ୍ଞାନରେ ଆଗ୍ରହୀ କରିପାରେ। ତୁମେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଗୁଡ଼ିକ କିପରି ଭାବେ ଜଟିଳ ସମସ୍ୟା ଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ କରୁଛନ୍ତି ତାହା ଦେଖି ଆଶ୍ଚରୢତ ହୋଇପାର।
ଏହି ମଡେଲ ଗୁଡ଼ିକ ତୁମକୁ ପ୍ରୋଟିନ୍ ଗୁଡ଼ିକର କାମ ବୁଝିବା ପାଇଁ ଏକ ସୁଯୋଗ ଦେଉଛି। ତୁମେ ମଧ୍ୟ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିପାର ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଏଭଳି ଅନେକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଆବିଷ୍କାରର ଅଂଶ ହୋଇପାର। ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ମଜାଳିଆ ଅଭିଯାନ, ଏବଂ ପ୍ରୋଟିନ୍ ଭାଷା ମଡେଲ ଗୁଡ଼ିକ ଏହି ଅଭିଯାନର ଏକ ନୂଆ ଦିଗ ଉନ୍ମୋଚନ କରିଛି। ତୁମେ ବି ଏହାର ଅଂଶ ହୋଇପାର!
Researchers glimpse the inner workings of protein language models
ଏଆଇ ସମ୍ବାଦ ଦେଇଛି।
Google Gemini ରୁ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପ୍ରଶ୍ନ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି:
2025-08-18 19:00 ରେ, Massachusetts Institute of Technology ‘Researchers glimpse the inner workings of protein language models’ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ଦୟାକରି ସମ୍ବନ୍ଧିତ ସୂଚନା ସହ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ଲେଖା ଲେଖନ୍ତୁ, ଯାହା ପିଲା ଏବଂ ଛାତ୍ରମାନେ ବୁଝିପାରିବେ ଏବଂ ଅଧିକ ପିଲାଙ୍କୁ ବିଜ୍ଞାନରେ ଆଗ୍ରହୀ କରିବ। ଦୟାକରି କେବଳ ଓଡ଼ିଆରେ ଲେଖା ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ।